Umowa o zakazie konkurencji. Wszystko co chcesz wiedzieć

Można zawrzeć dwie umowy o zakazie konkurencji pomiędzy pracodawcą i pracownikiem – w czasie trwania umowy o pracę i po jej ustaniu.

Obie są ważne, ale ważniejsza jest umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, która często jest nazywana lojalką lub umową lojalnościową (art. 101¹ § 1 i 101² § 1 Kodeksu pracy).

Ten artykuł dotyczy umów o zakazie konkurencji z pracownikiem. Jeżeli interesują Cię inne zakazy konkurencji, to pod koniec znajdziesz linki do odpowiednich artykułów.

Spis treści

1. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy
2. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy
3. Zakaz konkurencji bez umowy o zakazie konkurencji. Obowiązek lojalności i dbania o dobro zakładu pracy
4. Co oznacza zakaz konkurencji
5. Działalność konkurencyjna
6. Odszkodowanie dla pracownika za zakaz konkurencji
7. Czas trwania zakazu konkurencji
8. Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji
9. Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji
10. Odpowiedzialność pracownika za naruszenie zakazu konkurencji
11. Kara umowna za naruszenie zakazu konkurencji
12. Forma umowy o zakazie konkurencji
13. Inne zakazy konkurencji

1. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy

Umowa ta oznacza, że w czasie trwania stosunku pracy pracownik nie może konkurować z pracodawcą, czyli prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz pracować dla kogoś, kto prowadzi taką działalność konkurencyjną.

Zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest nieodpłatny.

Należy pamiętać, że nawet gdy pracownik nie podpisze umowy o zakazie konkurencji, jest związany obowiązkiem lojalności i obowiązkiem dbania o dobro zakładu pracy, co w pewnym zakresie oznacza zakaz konkurowania z pracodawcą. Więcej na ten temat niżej. 

2. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Umowa ta oznacza, że przez określony czas po ustaniu stosunku pracy były pracownik nie może konkurować z pracodawcą, czyli prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy oraz pracować dla kogoś, kto prowadzi taką działalność konkurencyjną.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest odpłatny, czyli pracodawca musi płacić byłemu pracownikowi odszkodowanie za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej. Musi być również zawarty na czas określony.

Jeżeli pracownik nie ma umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy oznacza to, że od razu po rozwiązaniu umowy o pracę może zatrudnić się u konkurenta lub otworzyć własną, konkurencyjną działalność gospodarczą.

Wtedy jedynym ograniczeniem w konkurowaniu z byłym pracodawcą będzie tajemnica przedsiębiorstwa, o ile pracodawca ją miał (więcej na ten temat w artykule Tajemnica przedsiębiorstwa i Umowa o zachowaniu poufności z pracownikiem), oraz zasady uczciwej konkurencji (więcej na ten temat w artykuł Nieuczciwa konkurencja – co to jest, przykłady).

3. Zakaz konkurencji bez umowy o zakazie konkurencji. Obowiązek lojalności i dbania o dobro zakładu pracy

Brak umowy o zakazie konkurencji nie oznacza jeszcze, że pracownik może bez ograniczeń konkurować ze swoim pracodawcą.

Pracownik tylko z tego powodu, że zawarł umowę o pracę, jest zobowiązany w czasie trwania stosunku pracy dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Jest to tak zwany obowiązek lojalności wobec pracodawcy i jest on podstawowym obowiązkiem pracowniczym (art. 100 § 2 pkt. 4 Kodeksu pracy).

Nawet jednak bez umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej, która godzi w interesy pracodawcy. Więcej na ten temat znajdziesz w artykule Zakaz konkurencji mimo braku umowy o zakazie konkurencji.

Dlaczego zatem należy podpisywać umowę o zakazie konkurencji? Między innymi dlatego, że obowiązek lojalności ustaje z chwilą rozwiązania umowy o pracę. Od tego momentu były już pracownik nie ma obowiązku dbania o dobro byłego zakładu pracy.

4. Co oznacza zakaz konkurencji

Zakaz konkurencji oznacza, że w zakresie określonym w umowie pracownik nie może:

a) prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani

b) świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji).

Kluczowe jest tutaj pojęcie „działalność konkurencyjna”, ponieważ zakaz może dotyczyć tylko „działalności konkurencyjnej”. W dużym skrócie, pracodawca nie może zakazać tego, czego sam nie robi lub nie planuje robić, czyli nie może być psem ogrodnika. Więcej o działalności konkurencyjnej niżej.

Istotne jest również określenie zakresu zakazu konkurencji w odniesieniu do zakazanych form aktywności pracownika.

Warto napisać w umowie w jakich formach pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej (np. jednoosobowa działalność gospodarcza, spółki cywilne, osobowe, kapitałowe, ilość posiadanych udziałów lub akcji, itp.), a także co oznacza, że nie może pracować na rzecz podmiotu, który prowadzi taką działalność (np. pozostawanie członkiem organów, agentem, prokurentem, itp.).

5. Działalność konkurencyjna

Zakres zakazu konkurencji powinien wynikać z umowy. Strony mogą w umowie zawęzić pojęcie działalności konkurencyjnej w stosunku do tej, którą prowadzi pracodawca (na przykład terytorialnie lub przedmiotowo), ale nie mogą go rozszerzyć poza tę działalność.

Ustalenie tego, co jest działalnością konkurencyjną, należy zacząć od zapoznania się z umową o zakazie konkurencji.

Zakres zakazu konkurencji nie może jednak wykraczać poza działalność pracodawcy.

Działalnością konkurencyjną jest aktywność przejawiana w tym samym lub takim samym zakresie przedmiotowym i skierowana do tego samego kręgu odbiorców, pokrywająca się – chociażby częściowo – z zakresem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy.

W rezultacie zakazana może być taka działalność, która narusza interes pracodawcy lub mu zagraża.²

W celu ustalenia, czy nowy pracodawca prowadzi działalność konkurencyjną wobec byłego pracodawcy, należy porównać działalności obu pracodawców. Jeżeli w jakimś zakresie, nawet ubocznym, pokrywają się, mamy do czynienia z tak zwanym stosunkiem konkurencyjności. Zatrudnienie się u takiego pracodawcy będzie oznaczało naruszenie zakazu konkurencji.

Pracownik związany zakazem konkurencji nie może świadczyć pracy lub usług tylko na rzecz podmiotów, które prowadzą działalność konkurencyjną wobec byłego pracodawcy. Może pracować dla wszystkich innych podmiotów.

Przykłady:

Przedstawiciel handlowy w firmie sprzedającej materiały budowlane bez obaw może zatrudnić się w firmie, która sprzedaje artykuły spożywcze.

Spawacz w firmie produkującej ogrodzenia może zatrudnić się jako spawacz w firmie produkującej zbiorniki ciśnieniowe, statki, samochody lub cokolwiek innego.

Specjalista do spraw marketingu w firmie sprzedającej odzież dziecięcą może zatrudnić się jako specjalista do spraw marketingu w firmie sprzedającej odzież dla dorosłych.

6. Odszkodowanie dla pracownika za zakaz konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest umową odpłatną. Pracownik powinien otrzymać od byłego pracodawcy odszkodowanie za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej. Z reguły jest ono wypłacane miesięcznie, w miarę przestrzegania przez pracownika zakazu konkurencji.

Minimalne odszkodowanie za zakaz konkurencji nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji i może być wypłacane w miesięcznych ratach (art. 101² § 3 k.p.).

Kodeks pracy określa tylko minimalną wysokość odszkodowania. Strony mogą je ustalić na wyższym poziomie.

Nieustalenie w umowie wysokości odszkodowania za zakaz konkurencji, albo ustalenie go w wysokości niższej od minimalnej, powoduje, że z mocy prawa były pracownik powinien otrzymać odszkodowanie minimalne.

7. Czas trwania zakazu konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy musi być zawarta na czas określony (art. 101² k.p.). Umowa bez terminu albo zawarta na czas nieokreślony, jest nieważna.

Czas trwania zakazu konkurencji nie powinien przekraczać rzeczywistej potrzeby pracodawcy. W praktyce najczęściej spotyka się zakazy konkurencji trwające od kilku miesięcy do 2 lat.

Zbyt długi okres zakaz konkurencji może zostać uznany za sprzeczny z zasadą swobody umów lub zasadami współżycia społecznego, co z kolei spowoduje nieważność całej umowy.

8. Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji

Pracodawca może w pewnych sytuacjach wypowiedzieć umowę o zakazie konkurencji albo od niej odstąpić. Umowę tę można również rozwiązać w drodze porozumienia stron.

Więcej na ten temat znajdziesz w artykule Wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji.

9. Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji

Pracownik nie ma obowiązku podpisania umowy o zakazie konkurencji.

Jeżeli jednak odmówi podpisania umowy o zakazie konkurencji, to musi liczyć się z tym, że pracodawca wypowie mu umowę o pracę. Odmowa podpisania umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy najczęściej uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę.¹

10.  Odpowiedzialność pracownika za naruszenie zakazu konkurencji

Mamy dwie umowy o zakazie konkurencji. Odpowiedzialność za ich naruszenie każdej z nich podlega różnym zasadom.

Odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy

Za naruszenie zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy pracownik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą zgodnie z Kodeksem pracy.

Jeżeli pracownik wyrządził szkodę nieumyślnie, to jego odpowiedzialność odszkodowawcza ograniczona jest do wysokości rzeczywistej straty pracodawcy oraz trzymiesięcznego wynagrodzenia (art. 114-115 i 119 k.p.).

Jeżeli jednak pracownik wyrządził szkodę umyślnie, to ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za straty i utracone zyski pracodawcy, bez ograniczenia do trzymiesięcznego wynagrodzenia (art. 122 k.p.).

Więcej na ten temat w artykule Odszkodowanie za naruszenie zakazu konkurencji przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę.

Odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy podlega pod Kodeks cywilny. Oznacza to, że nie mają do niej zastosowania ograniczenia odpowiedzialności wynikające z Kodeksu pracy.

W konsekwencji były pracodawca może żądać naprawienia szkody obejmującej straty i utracone zyski w pełnej wysokości, bez żadnych ograniczeń.  

11. Kara umowna za naruszenie zakazu konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może przewidywać karę umowną za naruszenie zakazu konkurencji (art. 483 i następne k.c.). Kara taka nie jest dopuszczalna w odniesieniu do naruszenia zakazu konkurencji w czasie trwania umowy o pracę.

Jeżeli kara umowna jest rażąco wygórowana, pracownik w czasie procesu może żądać, by sąd obniżył ją do odpowiedniej wysokości.

Więcej: Kara umowna za naruszenie zakazu konkurencji – jak ustalić jej wysokość oraz obniżyć w razie sporu.

12. Forma umowy o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji, zarówno w czasie trwania stosunku pracy jak i po jego ustaniu, musi być zawarta w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Oznacza to, że ustne albo mailowe uzgodnienia są nieważne. 

Umowa o zakazie konkurencji jest umową odrębną od umowy o pracę. Nie oznacza to, że musi być zawarta w odrębnym dokumencie. W praktyce często jest zawierana w tym samym dokumencie, co umowa o pracę, i stanowi jeden z jej paragrafów. Z punktu widzenia prawa ten paragraf stanowi właśnie odrębną umowę o zakazie konkurencji (art. 101¹ i 101² Kodeksu pracy).

Ma to duże znaczenie, zwłaszcza gdy umowę o zakazie konkurencji podpisuje pełnomocnik. Pełnomocnictwo do zawarcia umowy o pracę nie uprawnia bowiem do zawarcia umowy o zakazie konkurencji. Są to przecież dwie odrębne umowy.

13. Inne zakazy konkurencji  

Jeżeli interesuje Cię inny rodzaj zakazu konkurencji, to podaję linki do odpowiednich artykułów na moim blogu.

Zakaz konkurencji między przedsiębiorcami (B2B)

Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej

Zakaz konkurencji w umowie cywilnoprawnej

Zakaz konkurencji członka zarządu

Zakaz konkurencji między wspólnikami spółki jawnej

Zakaz konkurencji dla członka rodziny

Zakaz konkurencji dla programisty i w branży IT

Czy można chronić klientów w branży transportowej? Zakaz konkurencji ze spedytorem

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie umowy o zakazie konkurencji, skontaktuj się ze mną:

e-mail: [email protected]

Przypisy

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2013 r. II PK 165/12
2. Wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 października 2012 r., III APa 18/12, Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 marca 2015 r., III APa 13/14
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2013 r. II PK 165/12