Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej, żeby był ważny, musi spełniać kilka warunków. Dlatego bardzo ważne jest ustalenie, czy mamy do czynienia z umową agencyjną, czy też inną umową cywilnoprawną, jak umowa zlecenie, umowa o świadczenie usług, umowa pośrednictwa, itp.
Decydujące znaczenie ma nie nazwa umowy, ale to, na co strony się umówiły.
Często zdarza się, że strony nazwały umowę umową zlecenia, o współpracy, o pośrednictwo handlowe, o świadczenie usług albo inaczej, a w rzeczywistości jest to umowa agencyjna. Wtedy do zakazu konkurencji w takiej umowie stosujemy przepisy dotyczące umowy agencyjnej, a nie zasadę swobody umów. Umowa agencyjna jest bowiem umową cywilnoprawną, w której zakaz konkurencji został szczegółowo uregulowany.
Inne zakazy konkurencji:
Zakaz konkurencji między przedsiębiorcami (B2B)
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy
1. Umowa agencyjna
Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu (art. 758 k.c.).
Oznacza to, że:
1) Obie strony umowy agencyjnej są przedsiębiorcami. Jest to typowa umowa B2B. Co prawda teoretycznie sformułowanie „w zakresie swego przedsiębiorstwa” niekoniecznie oznacza, że agent musi być przedsiębiorcą, ale dla uproszczenia przyjmijmy, że obie strony są przedsiębiorcami. Więcej na ten zakazu konkurencji między przedsiębiorcami możesz przeczytać tutaj.
2) Agent wykonuje czynności w sposób stały (stale pośredniczy), czyli nie jednorazowy.
3) Zobowiązanie agenta może polegać albo na pośredniczeniu przy zawieraniu umów z klientami dającego zlecenie (wtedy sama umowa jest zawierana bezpośrednio pomiędzy dającym zlecenie, a klientem) albo na zawieraniu takich umów (wówczas to agent zawiera umowę w imieniu dającego zlecenie).
4) Agent ma dostać wynagrodzenie, przy czym nie musi ono nazywać się prowizją.
Jeżeli zatem strony zawarły umowę na powyższych warunkach, ale nazwały ją inaczej, np. umową zlecenia, pośrednictwa, współpracy, itd., to z dużym stopniem prawdopodobieństwa mamy do czynienia z umową agencyjną i do zakazu konkurencji stosuje się szczególne zasady. Czasami trudno jest jednoznacznie zakwalifikować umowę jako agencyjną, gdy obok opisanych zobowiązań występują jeszcze inne. Wówczas może okazać się, że zamiast umowy agencyjnej mamy tzw. umowę mieszaną, do której stosuje się ogólne przepisy, a nie przepisy dotyczące umowy agencyjnej.
2. Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej
Strony umowy agencyjnej mogą ograniczyć działalność agenta mającą charakter konkurencyjny na okres po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Ograniczenie jest ważne, jeżeli:
a) zostało zawarte na piśmie oraz
b) dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy (art. 7646 k.c.).
Ponadto zakaz konkurencji agenta nie może być dłuższy, niż dwa lata.
3. Czas trwania zakazu konkurencji agenta
Zakaz konkurencji może być wprowadzony tylko na czas ograniczony, nie dłuższy niż dwa lata po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Zakaz konkurencji zawarty na czas nieokreślony będzie nieważny. W nauce prawa przeważa również pogląd, że w razie zawarcia klauzuli konkurencyjnej na okres dłuższy, niż dwa lata, jest ona nieważna w całości.[1]
4. Wynagrodzenie za zakaz konkurencji w umowie agencyjnej
Co do zasady agent ma prawo do wynagrodzenia za czas trwania zakazu konkurencji. Są dwa wyjątki od tej zasady.
Dający zlecenie zobowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania, chyba że:
a) co innego wynika z umowy,
b) umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność.
Jeżeli agent ma prawo do wynagrodzenia (czyli „odpowiedniej sumy pieniężnej”) za zakaz konkurencji i wysokość tego wynagrodzenia nie została w umowie określona, to należy mu się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta (art. 7646 § 3 i 4 k.c.).
5. Odwołanie zakazu konkurencji agenta
Do dnia rozwiązania umowy agencyjnej dający zlecenie może odwołać zakaz konkurencji agenta. Odwołanie ograniczenia działalności konkurencyjnej wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
W takiej sytuacji po upływie sześciu miesięcy od chwili odwołania zakazu konkurencji dający zlecenie jest zwolniony z obowiązku wypłacania byłemu agentowi wynagrodzenia („odpowiedniej sumy pieniężnej”) za zakaz konkurencji (art. 7647 k.c.).
6. Zwolnienie się agenta z zakazu konkurencji
Agent sam może zwolnić się z zakazu konkurencji, pod warunkiem jednak, że wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie.
W takie sytuacji agent może zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie dającemu zlecenie oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia (art. 7647 k.c.).
7. Podsumowanie
Błąd przy sporządzaniu umowy agencyjnej może skutkować nieważnością zakazu konkurencji, co jest chyba ostatnią rzeczą, jaką chcesz usłyszeć, gdy rozstajesz się ze swoim współpracownikiem. Taki błąd bardzo łatwo popełnić sądząc, że zawiera się zwykłą umowę cywilnoprawną, umowę zlecenia albo o pośrednictwo handlowe, która w rzeczywistości jest umową agencyjną.
Jeżeli potrzebujesz pomocy przy napisaniu umowy o zakazie konkurencji w umowie agencyjnej lub innej umowie cywilnoprawnej, to zapraszam do kontaktu. Jeżeli już podpisałeś taką umowę, niezależnie od tego, czy jesteś dającym zlecenie czy też agentem, możemy sprawdzić jej skuteczności. Sprawdzimy, czy zakaz konkurencji wiąże, a jeżeli tak, to w jakim zakresie.
[1] Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak w: Kidyba Andrzej (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, wyd. II., Tadeusz Wiśniewski w Bieniek Gerard (red.), Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom I-II, wyd. X.
Autor zdjęcia: mentatdgt
